Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια

Ορισμένοι παράγοντες μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας σε μία γυναίκα λόγω δυσλειτουργίας των ωοθυλακίων. Μερικές φορές τα αίτια μπορεί να είναι: 1. Το οικογενειακό ιστορικό, με μητέρα ή αδελφή με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια.  2. Χαμηλός αριθμός ωοθυλακίων. 3. Γονίδια. Ορισμένες αλλαγές (μεταλλάξεις) στα γονίδια και ορισμένα γενειτκά νοσήματα θέτουν τις γυναίκες σε αυξημένο κίνδυνο για πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια. Τέτοια νοσήματα είναι, παραδείγματος χάριν, το σύνδρομο του εύθραυστου Χ και το σύνδρομο Turner. 4. Ορισμένες ασθένειες. Τα αυτοάνοσα νοσήματα και οι ιογενείς λοιμώξεις μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο, όπως η θυρεοειδίτιδα. 5. Θεραπείες για τον καρκίνο. Κυρίως η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία. 6. Η ηλικία. Αν και η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια μπορεί να παρουσιαστεί ακόμα και στην εφηβεία, είναι συχνότερη στις ηλικίες 35-40 ετών.

Τι προκαλεί πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια

Στο περίπου 90% των περιπτώσεων, η ακριβής αιτία παραμένει άγνωστη. Αυτό που είναι γνωστό είναι πως η ανάπτυξη της πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας σχετίζεται με προβλήματα στα ωοθυλάκια.

Πού μπορεί να οφείλονται οι δυσλειτουργίες των ωοθυλακίων;

Στις περισσότερες περιπτώσεις, ουδείς γνωρίζει. Μερικές φορές όμως η αιτία μπορεί να είναι κάποιο από τα εξής: γενετικά νοσήματα, όπως το σύνδρομο του εύθραυστου Χ και το σύνδρομο Turner, χαμηλός αριθμός ωοθυλακίων, αυτοάνοσα νοσήματα, όπως η θυρεοειδίτιδα και η νόσος του Addison, χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία, μεταβολικές διαταραχές, έκθεση σε τοξικές ουσίες (π.χ. καπνός τσιγάρων, χημικά, φυτοφάρμακα).

Ποια είναι τα ύποπτα συμπτώματα

Η πρώτη ένδειξη είναι η ακανόνιστη έμμηνος ρύση ή η απώλεια κάποιων εμμήνων ρύσεων. Αργότερα μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της εμμηνόπαυσης, όπως εξάψεις, νυκτερινή εφίδρωση, ευερεθιστότητα, φτωχή συγκέντρωση της προσοχής, μειωμένη ερωτική επιθυμία, πόνος κατά το σεξ, κολπική ξηρότητα. Ο λόγος, όμως, για τον οποίο πολλές ασθενείς απευθύνονται στον γυναικολόγο για έλεγχο είναι ότι δυσκολεύονται να συλλάβουν (υπογονιμότητα).

Τι άλλα προβλήματα προκαλεί η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια

Επειδή η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια προκαλεί κατακόρυφη μείωση στα επίπεδα ορισμένων ορμονών, η γυναίκα διατρέχει αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσει διάφορα προβλήματα υγείας. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται τα εξής η αγχώδης διαταραχή και κατάθλιψη. Έχει διαπιστωθεί ότι τα χαμηλότερα επίπεδα οιστρογόνων, μπορεί να επηρεάσουν το μυϊκό τοίχωμα των αρτηριών και να διεγείρουν τη συσσώρευση χοληστερόλης σε αυτά. Οι αλλαγές αυτές αυξάνουν τον κίνδυνο αθηροσκλήρωσης και καρδιοπάθειας. Προκαλεί επίσης υπογονιμότητα, υποθυρεοειδισμό καθώς ο θυρεοειδής είναι ένας αδένας που παράγει τις ορμόνες οι οποίες ελέγχουν τον μεταβολισμό του οργανισμού και τα επίπεδα της ενέργειάς του. Η παραγωγή χαμηλών επιπέδων θυρεοειδικών ορμονών μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τον μεταβολισμό και να προκαλέσει χαμηλή ενεργητικότητα, νοητική υποτονικότητα και άλλα συμπτώματα, και επίσης οστεοπόρωση. Τα οιστρογόνα βοηθούν τα οστά να διατηρούνται γερά και δυνατά. Χωρίς αρκετά οιστρογόνα, οι γυναίκες με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια συχνά χάνουν οστική μάζα και αναπτύσσουν οστεοπόρωση, με συνέπεια να γίνονται τα οστά τους αδύναμα και εύθραυστα.

Πως γίνεται η διάγνωση της πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας

Για να διαγνωστεί η πρόωρη ανεπάρκεια των ωοθηκών, ο γιατρός σας θα λάβει το ατομικό και οικογενειακό ιατρικό ιστορικό σας και θα σας εξετάσει, αναζητώντας τυχόν ενδείξεις άλλων διαταραχών που θα μπορούσαν να προκαλούν τα συμπτώματά σας και στη συνέχεια, μπορεί να σας ζητήσει ορισμένες αιματολογικές εξετάσεις, όπως την μέτρηση στον ορό αίματος της FSH, της LH, της προλακτίνης, της οιστραδιόλης, της ΤSH, της ΑΜΗ και της  ινχιμπίνης. Η διαγνωστική προσέγγιση των ασθενών με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει έλεγχο για αυτοάνοσες ενδοκρινοπάθειες και για επινεφριδική ανεπάρκεια με μέτρηση στον ορό των αντι- επινεφριδικών αντισωμάτων έναντι της 21 υδροξυλάσης. Επιπλέον, λόγω της συσχέτισης της πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια με την αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα πρέπει εκτός της ΤSH να ελέγχεται και η ύπαρξη αντιθυρεοειδικών αντισωμάτων έναντι της θυρεοειδικής υπεροξειδάσης.  Μπορεί επίσης να σας ζητηθεί χρωμοσωμιακή ανάλυση - καρυοτυπικός έλεγχος, αφού παθολογικός καρυότυπος ανευρίσκεται στο 21% των ασθενών με πρωτοπαθή αμηνόρροια και το 11 % αυτών με δευτεροπαθή αμηνόρροια καθώς  και έλεγχος της προμετάλλαξης FMR1. Ακόμη ένα υπερηχογράφημα πυέλου και έσω γεννητικών οργάνων θα εξετάσει εάν οι ωοθήκες σας είναι φυσιολογικές ή έχουν κάποια διαταραχή.

Πως αντιμετωπίζεται η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια

Υπάρχουν, όμως, αρκετές θεραπευτικές επιλογές για την αντιμετώπιση ορισμένων από τα συμπτώματα που προκαλεί η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια όπως η εγκαιρη κατάψυξη ωαρίων ή ωοθηκικού ιστού, η Ορμονική θεραπεία υποκατάστασης (HRT) που είναι η πιο συνηθισμένη για να καταπραΰνει τα συμπτώματα της πρόωρης εμμηνόπαυσης, βελτιώνει την σεξουαλική υγεία της γυναίκας και μειώνει τον κίνδυνο αναπτύξεως καρδιοπάθειας και οστεοπόρωσης. Οι ορμόνες συνήθως λαμβάνονται έως την ηλικία των 50 ετών, που είναι η μέση ηλικία της φυσιολογικής εμμηνόπαυσης καθώς και συμπληρώματα ασβεστίου και βιταμίνης D για να προστατευθεί η γυναίκα από την πρόωρη απώλεια οστικής μάζας και την οστεοπόρωση. Επίσης η εξωσωματική γονιμοποίηση για τις νεαρές γυναίκες οι οποίες επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί με δωρεά ωαρίων. Συστήνεται συστηματική φυσική δραστηριότητα και υγιές σωματικό βάρος με 30 λεπτά γυμναστικής επί τουλάχιστον 5 φορές την εβδομάδα καθώς υγιεινή διατροφή, αποφυγή του καπνίσματος και του αλκοόλ. Τέλος η αναζωογόνηση των ωοθηκών η οποία προέρχεται από την έγχυση αιμοπεταλίων στις ωοθήκες: η λεγόμενη θεραπεία με Πλάσμα Πλούσιο σε Αιμοπετάλια (PRP), ένα καθαρό μίγμα πλάσματος που περιέχει περισσότερες από 30 βιοενεργείς πρωτεΐνες και αιμοπεταλίων σε συνδυασμό με  αυξητικούς παράγοντες και κυτοκίνες. Τα βασικά επιστημονικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι τα αυξημένα επίπεδα ορισμένων από αυτούς τους βιοδραστικούς παράγοντες ενισχύουν την επούλωση των ιστών και την αναγέννηση τους ενώ αυξάνουν τη μετανάστευση, τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων, και τη σύνθεση θεμέλιας ουσίας ως και παραγωγή ωοθυλακίων.

Ευγένιος Κουμαντάκης
Ομ. Καθηγητής Μαιευτικής Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρίας Αναπαραγωγικής Ιατρικής

Αγνή Πάντου
Ειδ/νη Μαιευτικής Γυναικολογίας, υπ. Διδάκτωρ ΕΚΠΑ, Ερευνήτρια Κλινικής ΓΕΕΝΣΙΣ Αθηνών

Αθανάσιος Παπάς, MD
Κλινική ΓΕΝΕΣΙΣ Αθηνών